Đối với bất cứ ai mong muốn xây dựng một cuộc sống hạnh phúc ở Nhật Bản, và đặc biệt là đối với những ai mong muốn thành công tại công sở Nhật Bản thì việc sử dụng thành thạo Honne và Tatemae là một điều kiện tiên quyết. Bài viết này sẽ giải thích cho các bạn về Honne và Tatemae là gì cũng như đưa ra những lời khuyên thiết thực để bạn có thể hiểu và áp dụng chúng trong cuộc sống khi ở Nhật
Honne và Tatemae – Những kỹ năng cần thiết khi làm việc trong môi trường công sở Nhật Bản
Sự hài hoà là một trong các yếu tố hấp dẫn nhất của Nhật Bản đối với nhiều người nước ngoài, khiến họ trở nên yêu quý Nhật Bản và muốn được sinh sống, định cư lâu dài tại đây. Nguồn gốc của sự hài hoà này có nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng phần lớn có thể nói là do các quy tắc bất thành văn trong trong xã hội Nhật Bản tạo nên. Đó chính là honne (con người thật, cảm xúc thật) và tatemae (cách cư xử xã giao ra bên ngoài, sự thể hiện bên ngoài)
Mặc dù những khái niệm như thế này tồn tại ở tất cả các nền văn hoá, nhưng không phải ở bất kỳ nơi nào nó cũng quan trọng và bắt buộc con người phải sử dụng thành thạo như ở Nhật. Bạn có thể nhận thấy Honne và Tatemae tồn tại trong mọi khía cạnh của xã hội Nhật Bản và ở khắp mọi nơi, từ công sở cho đến quán rượu izakaya!
Tatemae là gì?
Tatemae (建前) là thái độ và cách hành xử xã giao bên ngoài với người khác. Đây thường là thái độ dễ chịu, sẵn sàng đồng ý, nhẹ nhàng, vui vẻ, thậm chí là phục tùng. Mặc dù điều này có vẻ khó hiểu hoặc tạo cảm giác hai mặt, giả tạo nhưng tatemae thường được sử dụng để giúp cho các mối quan hệ xã hội diễn ra êm đẹp, suôn sẻ, tránh các xung đột xảy ra, nên mọi người thường không quá bận tâm đến việc bị lừa dối.
Dù trong bất kỳ tình huống nào, những người sử dụng tatemae một cách thuần thục đều sẽ gật đầu, mỉm cười lịch sự và sử dụng các từ “aizuchi” (các câu, từ ngắn dùng để biểu đạt cảm xúc khi lắng nghe người khác nói). Mặc dù nếu nhìn từ bên ngoài, họ dường như có vẻ đồng ý, tán thành nhưng tất cả đều chỉ là một hành động để tránh tỏ ra xúc phạm người nói mà thôi.
Trong mối quan hệ phức tạp giữa “senpai-kohai” (tiền bối – hậu bối) thì tatemae được thể hiện trong cụm từ 空気を読む (“kuki wo yomu” hay viết tắt là KY), nghĩa đen là “đọc không khí” (nghĩa là quan sát và hiểu được tình hình xung quanh để từ đó biết mình nên làm gì, không nên làm gì, đoán xem đối phương muốn gì để từ đó hành động phù hợp). Việc đáp lại một cách nhiệt tình bằng một vài lời nói dối vô hại để tránh đối đầu trực tiếp hoặc làm tổn thương đối phương sẽ đem đến một mối quan hệ hòa hợp mà bất kỳ ai cũng mong muốn.
Honne là gì?
Honne (本音) là khái niệm đối lập với tatemae. Đây là cụm từ nói về việc thể hiện cảm xúc một cách chân thật nhất. Cho dù đó là lời phàn nàn về công việc, ngáp dài khi mệt mỏi hay thẳng thừng từ chối lời mời của một ai đó, chúng ta chỉ tiết lộ cảm xúc thực sự với những người thân trong gia đình và bạn bè mà ta tin tưởng nhất.
Mặc dù bất cứ ai sinh sống ở Nhật đều biết rằng gần như không bao giờ được thể hiện honne ở nơi công sở nhưng tại các văn phòng và lớp học đều có những mối quan hệ chân thành cho phép mọi người có thể thể hiện cảm xúc thật của mình. Bạn càng hiểu biết về một người đồng nghiệp của mình, họ sẽ càng dễ dàng thể hiện cảm xúc thật của mình cho bạn. Tuy nhiên, đừng thể hiện cái tôi của bản thân quá nhiều, đặc biệt là khi bạn bất bình vì như vậy sẽ bị coi là thô lỗ và thiếu chín chắn.
Trẻ em nói chung vẫn không bị xét nét khi thể hiện cảm xúc, tuy nhiên quan niệm về tatemae và honne đã ăn sâu vào tâm trí người Nhật từ khi còn nhỏ và bắt đầu hình thành ở một đứa trẻ khi chúng 12 tuổi. Bạn sẽ rất ngạc nhiên khi thấy honne của một số người khác biệt thế nào so với tatemae của họ. Trong khi ở các nền văn hoá khác, các đồng nghiệp mong muốn được tìm hiểu, quen thân lẫn nhau thì hầu hết nhân viên tại các công ty ở Nhật Bản hầu như không muốn biết nhiều về đồng nghiệp của họ.
Honne và Tatema trong xã hội Nhật Bản
Tatemae và honne đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ bầu không khí thân thiện và sự hoà hợp trong xã hội Nhật Bản – điều mà đa phần những người nước ngoài yêu thích ở đất nước này. Đó là một trong những lý do khiến nhiều người trong chúng ta đã từng nghĩ rằng “Tôi muốn sinh sống ở đây!”. Tại Nhật Bản, những cuộc cãi vã nhỏ nhặt, sự tọc mạch không được hoan nghênh, những câu chuyện phiếm triền miên không dứt và cái tôi quá lớn đã được hạn chế rất nhiều. Tất cả điều này góp phần tạo nên một xã hội an toàn, hoà bình và quan trọng là phi bạo lực.
Tuy vậy, khi hỏi bất kỳ người Nhật xem họ nghĩ gì về tatemae và honne, họ có thể sẽ trả lời thành thật rằng đó không phải là một điều tốt. Những hiểu lầm trong giao tiếp, trong quan điểm và sự bắt nạt nơi công sở và học đường rất dễ nảy sinh. Hành vi chống đối xã hội đặc biệt từ phía những người lớn tuổi thường không bị phản đối dẫn đến khoảng cách giữa các thế hệ trở nên ngày càng lớn. Mặc dù hiện nay xã hội khuyến khích sự thay đổi để việc giao tiếp diễn ra chân thành, trực tiếp và cởi mở hơn nhưng trên thực tế mọi thứ có vẻ không diễn ra như vậy.
Những việc không nên làm ở công sở Nhật Bản
Nếu bạn muốn tạo ấn tượng tốt tại nơi làm việc ở Nhật Bản, điều tốt nhất bạn có thể làm là thể hiện thái độ tôn trọng và sự nhiệt tình, lắng nghe đồng nghiệp của mình và hạn chế tối đa việc nói chuyện cá nhân. Trong khi ở nhiều quốc gia khác, những nhân viên thường cảm thấy gắn kết với nhau hơn khi trò chuyện về cuộc sống hay đưa ra những lời than phiền thì những điều thế này nói chung không được chấp nhận ở Nhật. Công sở là nơi làm việc, và chỉ có vậy thôi. Dù bạn có thú vị đến mấy, việc nói không ngừng nghỉ về sở thích, ý kiến hay gia đình bạn là không phù hợp. Tốt nhất bạn hãy dành những cuộc nói chuyện như thế này khi gặp bạn bè bên ngoài công sở. Trên tất cả, hãy giữ một thái độ tích cực và cố gắng giảm thiểu những lời phàn nàn hay bình luận tiêu cực khác.
Thực hành thành thạo Tatemae là một lợi thế
Việc phải ghi nhớ những quy tắc bất thành văn này có thể khiến bạn cảm thấy cuộc sống ở Nhật thật khó khăn! Nhưng đừng sợ! Tatemae là một công cụ học rất đơn giản và nếu thực hành đúng cách bạn có thể sẽ xây dựng được một sự nghiệp thành công, những mối quan hệ có ý nghĩa và một đời sống xã hội sôi động! Dưới đây là một số mẹo tatemae để giúp bạn thích nghi và phát triển ở Nhật Bản!
1. Quá nhiều thông tin! Hãy giữ những câu chuyện phiếm về đời tư ít nhất có thể trừ khi có dịp thích hợp.
2. Mỉm cười và gật đầu! Hãy luôn tỏ ra quan tâm đến những gì người khác đang nói ngay cả khi thực sự bạn không hề quan tâm.
3. Đừng quá thẳng thắn! Sự thẳng thắn mặc dù có hiệu quả nhưng có thể bị coi là xúc phạm.
4. Đừng thở dài, hoặc tạo ra những biểu cảm tiêu cực khác. Việc hé ra một câu như “Tôi rất nóng lòng muốn về nhà” có thể khiến bạn phải chịu những ánh nhìn kinhh ngạc của đồng nghiệp đó.
Trên hết, hãy sử dụng cái đầu của bạn để suy nghĩ. Tatemae cốt lõi chính là cách cư xử. Những khái niệm này vốn dĩ tồn tại trong tất cả các xã hội và bạn chỉ cần làm đúng theo những gì bạn vẫn đang làm.
Nomikai và văn hoá uống rượu của Nhật Bản
Trong một buổi nomikai (buổi nhậu), mặc dù là một bữa tiệc nhưng vẫn sẽ luôn có mối quan hệ tatemae giữa senpai và kohai, do đó đừng cho phép mình được vui chơi thư giãn quá nhanh nhé! Thông thường thì công việc duy nhất của nhân viên mới ở các buổi tiệc thế này là rót rượu và chủ động thanh toán. Không cần phải nói ra nhưng có rất nhiều bữa tiệc nomikai vô cùng đáng sợ!
Mặc dù vậy nhưng việc uống rượu giao lưu giữa bạn bè và đồng nghiệp mang đến cơ hội rất tốt để giải toả căng thẳng và những lo lắng tích tụ trong suốt một ngày. Lúc này mối quan hệ senpai/kohai được xoa dịu, những câu chuyện bất bình thường nhật, những chuyện riêng tư cá nhân hay những câu chuyện phiếm được trao đổi cởi mở, thoải mái hơn! Nếu bạn muốn có sự kết nối thân thiết hơn với đồng nghiệp hay bạn bè thì đây thực sự là dịp lý tưởng để làm điều đó!
Vậy điều gì mới là thật?
Những cuộc trò chuyện hai mặt và những lời tâng bốc không ngừng này có thể khiến bạn cảm thấy có chút bối rối! Nhưng đừng quá lo lắng, tatemae và honne mặc dù là những quan niệm vô cùng quan trọng trong xã hội Nhật Bản nhưng thực sự cũng chỉ là màu đen và màu trắng trong thế giới xám xịt này! Mặc dù những thông tin trong bài viết này có thể hữu ích trong việc định hướng cách giao tiếp của bạn khi ở Nhật nhưng cũng đừng để những quy định bất thành văn này chi phối tương lai của bạn nhé!
Nếu bạn đang có nhu cầu chuyển việc tại Nhật Bản, bạn có thể truy cập vào trang web tsunagu Local Jobs! Tại đây có rất nhiều công việc chính thức dành cho người nước ngoài đang sinh sống ở Nhật, và nhiều vị trí tuyển dụng với mức lương hấp dẫn. Hãy đăng ký tài khoản trên trang web để bắt đầu hành trình tìm kiếm công việc mơ ước của bạn nhé!
Thông tin trong bài viết được cập nhật tại thời điểm công bố
