Đồ gốm từ xa xưa đã trở thành vật dụng quen thuộc trong đời sống của người Nhật, ví dụ như bát đĩa, lọ hoa hay tượng nhỏ trang trí,… Ngày nay, đồ gốm Nhật Bản trở thành những tác phẩm nghệ thuật bậc nhất, thu hút sự chú ý từ thế giới. Để bạn đọc hiểu nhiều hơn về gốm Nhật Bản, chúng tôi sẽ giới thiệu chi tiết về các loại gốm nổi tiếng theo từng giai đoạn lịch sử và địa phương.
Gốm Nhật Bản bắt nguồn từ đâu?
Đồ gốm đầu tiên được làm ở Nhật Bản có niên đại hơn 10.000 năm. Món đồ gốm được cho là đầu tiên ở Nhật Bản có tên gọi là gốm Jomon, màu nâu sẫm. “Jo” có nghĩa là sợi dây, đặc trưng của gốm này là vân hoa giống như mắt sợi dây tết. Gốm Jomon cũng nổi tiếng là một trong những loại gốm cổ nhất thế giới.
Người ta nói rằng do ảnh hưởng từ bán đảo Triều Tiên sau này mà có nhiều loại gốm khác nhau ra đời như gốm Yayoi nâu đỏ và gốm Sue xám…
Đồ gốm ngày nay có nhiều kiểu dáng, họa tiết, màu sắc và thiết kế đa dạng, phong phú (vẽ hoa văn và nung) được đưa ra thị trường. Sau đây, chúng tôi sẽ giới thiệu đồ gốm truyền thống theo từng khu vực ở Nhật Bản.
Các loại gốm tiêu biểu ở vùng Kanto
Đồ gốm Kasama (tỉnh Ibaraki)
Gốm Kasama được sản xuất ở thành phố Kasama, thuộc tỉnh Ibaraki là loại gốm lâu đời nhất ở vùng Kanto. Người ta nói rằng vào giữa thời kỳ Edo (1772 – 1781), chúa đất Kuno Hanuemon của Kasama-han (han là vùng lãnh thổ được trao cho một samurai cấp cao) và làng Hakoda (nay là thành phố Kasama-shi) được một thợ chuyên làm gốm Shigaraki và gốm đặc trưng của tỉnh Shiga hướng dẫn và bắt đầu làm gốm Kasama. Không chỉ vậy, thành phố Kasama có rất nhiều loại đất sét chất lượng cao, phù hợp để làm đồ gốm, là điều kiện thuận lợi để phát triển việc làm gốm.
Hầu hết đồ gốm Nhật Bản được tráng một lớp phim thủy tinh gọi là men bóng, còn đồ gốm Kasama lại sử dụng men màu hồng nâu và men màu xanh tía.
Đồ gốm Mashiko (tỉnh Tochigi)
Gốm Mashiko được sản xuất tại thị trấn Mashiko thuộc tỉnh Tochigi từ khoảng cuối thời kì Edo (khoảng năm 1853). Người ta nói rằng Otsuka Keizaburo, người đã học kỹ thuật làm gốm tại Kasama – nơi chuyên sản xuất gốm Kasama đã giới thiệu ở trên – đã đến Mashiko và bắt đầu làm gốm tại đây.
Đất sét ở thị trấn Mashiko thô và chứa nhiều bọt khí nên rất khó luyện và sản phẩm hoàn thành thường bị dày. Nhưng ngược lại, độ dày lại tạo ra một nét riêng và kết cấu đặc biệt ấn tượng cho sản phẩm.
Thị trấn Mashiko hiện có đến 250 lò gốm, thu hút các nghệ nhân gốm cả trong và ngoài nước đến đây tham quan.
Các loại gốm tiêu biểu ở vùng Trung bộ
Đồ gốm Mino (tỉnh Gifu)
Tỉnh Gifu, vùng gốm Mino, được biết đến là một trong những nơi sản xuất đồ gốm nhiều nhất Nhật Bản (gốm được làm bằng cách đúc và nung nguyên liệu thô là đất và đá). Gốm Mino được sản xuất tạ đây chiếm một nửa sản lượng sản xuất gốm cả nước.
Đồ gốm Mino được cho là có khởi nguồn từ gốm Sue, xuất hiện từ thời Nara (710 – 794).
Không giống như các loại gốm khác, gốm Mino không có kiểu dáng cố định, mà có nhiều mẫu mã đa dạng. Trong số đó, loại bát tô của gốm Mino (loại bát được sử dụng trong món cơm thố donburi) được những người Nhật Bản yêu thích món cơm thố donburi (món ăn xếp thức ăn lên phía trên cơm) rất ưa chuộng.
Đồ gốm Kutani (tỉnh Ishikawa)
Gốm Kutani là sản phẩm bắt nguồn từ thành phố Nomi, tỉnh Ishikawa, được cho là bắt đầu sản xuất vào đầu thời kỳ Edo (khoảng năm 1655) khi nguyên liệu đá gốm được phát hiện.
Loại gốm này sử dụng kỹ thuật có tên gọi là “uwaetsuke (phủ màu ngoài men)”, trong đó người ta sẽ tráng men cho sản phẩm trước khi vẽ hình trên đó bằng nhiều màu sắc. Ngày nay, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống này được nhiều người yêu thích bởi vẻ đẹp màu sắc sinh động.
Các loại gốm đặc trưng của vùng Kansai
Đồ gốm Tamba (tỉnh Hyogo)
Gốm Tamba được sản xuất ở thành phố Sasayama, tỉnh Hyogo và được cho là bắt đầu xuất hiện từ cuối thời Heian đến đầu thời Kamakura (1094 – 1221). Sản phẩm gốm Tamba khi đó đã đáp ứng toàn bộ nhu cầu của người dân và cùng với sự thay đổi đa dạng về kiểu dáng theo sự phát triển của thời gian, ngày nay, các sản phẩm gốm này gồm có hộp đựng đồ sinh hoạt hay đồ dung làm vườn,… đang được sản xuất rộng rãi.
Bằng cách nung ở nhiệt độ cao khoảng 1300 ° C trong vòng 50 đến 70 giờ, tro củi được chất bên trên sản phẩm sẽ hòa cùng với thành phần sắt có trong đất nguyên liệu, tạo ra màu sắc và hoa văn độc đáo cho sản phẩm.
Đồ gốm Banko (tỉnh Mie)
Đồ gốm Banko được sản xuất tại thành phố Yokkaichi, tỉnh Mie và được cho là xuất hiện lần đầu vào giữa thời kỳ Edo (1736 – 1741).
Đất nguyên liệu làm ra sản phẩm có chứa một thành phần gọi là liti. Thành phần này có khả năng chịu nhiệt rất tốt và thích hợp để làm kyusu (vật đựng để rót trà) và nồi đất. Trong đó, thị phần trong nước của sản phẩm nồi đất làm từ sứ Banko chiếm từ 80% ~ 90% và được ưa chuộng rộng rãi trên khắp cả nước.
Gốm Kyo, gốm Kiyomizu (Kyoto)
Người ta nói rằng gốm Kyo và gốm Kiyomizu, sản phẩm của thành phố Kyoto, tỉnh Kyoto, bắt đầu được sản xuất vào đầu thời kỳ Edo (1603 – 1680). Nguồn gốc ban đầu của loại gốm này là những tác phẩm gốm sử dụng tranh màu do Nonomura Ninsei, một thợ gốm được cho là đã mở lò gốm trước cổng đền Ninna-ji làm ra.
Các sản phẩm gốm này không có quy tắc về nguyên liệu thô hay kỹ thuật, nhưng điểm chung duy nhất của chúng là được làm thủ công hoàn toàn bằng tay, với việc kết hợp sử dụng bàn xoay được sử dụng khi làm gốm và vẽ tranh trên sản phẩm. Điểm hấp dẫn của gốm Kyo và gốm Kiyomizu chính là màu sắc tuyệt đẹp và kết cấu tinh xảo hoàn toàn khác nhau của mỗi món đồ.
Đồ gốm Shigaraki (tỉnh Shiga)
Gốm Shigaraki được sản xuất ở thị trấn Shigaraki, thành phố Koka, tỉnh Shiga và được cho là xuất hiện vào khoảng thế kỷ 13. Loại đất nguyên liệu được sử dụng có chất dính, chất lượng cao, được sử dụng cho nhiều loại đồ gốm từ nhỏ đến lớn, và cũng được sử dụng để lợp mái nhà của tòa nhà nghị sự quốc hội ngày nay.
Kiệt tác đã làm nên tên tuổi của gốm Shigaraki được cả thế giới biết đến là “Chó gấu trúc Shigaraki”. Khi Hoàng đế Showa đến Shigaraki, người dân đã chào đón ông bằng cách sắp xếp rất nhiều những chú chó gấu trúc mang cờ Nhật Bản nên những chú chó gấu trúc Shigaraki đã gây chú ý trên toàn quốc.
Bên cạnh các sản phẩm gốm kể trên, Kansai còn có rất nhiều điều hấp dẫn chờ đón bạn. Tìm hiểu thêm tại đây.
Các loại gốm đặc trưng của vùng Chukoku
Đồ gốm Bizen (tỉnh Okayama)
Gốm Bizen được sản xuất tại thành phố Bizen, tỉnh Okayama và được cho là đã bắt đầu từ các đồ đựng dùng trong sinh hoạt như bát đĩa ở thời kỳ Heian (794 – 1192). Sản phẩm này khiến người sử dụng cảm nhận kết cấu đất nhiều hơn các loại gốm khác bởi việc không được sơn hay tráng men. Tùy vào tình trạng của lò khi nung mà mỗi sản phẩm ra lò có màu khác nhau, không cái nào giống cái nào.
Không chỉ vậy, sản phẩm được nung âm ỉ trong lò có nhiệt độ khoảng hơn 1200 độ trong khoảng 2 tuần nên nó bền đến mức “ném cũng không vỡ”.
Đồ gốm Hagi (tỉnh Yamaguchi)
Gốm Hagi được sản xuất tại thành phố Hagi, tỉnh Yamaguchi, người ta cho rằng nó bắt đầu được tạo nên bởi lãnh chúa Mori Terumoto của Hagi-han (han là vùng lãnh thổ được trao cho một samurai cấp cao) đã làm lò nung Goyo-gama (lò nung chuyên sản xuất các đồ biếu, tặng dâng lên cấp cao) ở vùng đất này.
Nguyên liệu đất làm nên sản phẩm có tính thấm nước nên màu sắc của sản phẩm sẽ bị phai nếu sử dụng trong nhiều năm. Sản phẩm được nung châm trong nhiệt độ thấp nên đồ gốm khi ra lò mềm.
Các sản phẩm gốm đặc trưng của vùng Kyushu, Okinawa
Đồ gốm Arita, gốm Imari (tỉnh Saga)
Đồ gốm Arita là sản phẩm của thị trấn Arita, tỉnh Saga và bắt nguồn khoảng 400 năm trước, khi một thợ gốm người Hàn Quốc đưa nó đến Nhật Bản và bắt đầu sản xuất tại vùng đất này.
Gốm Arita còn được gọi là gốm Imari. Tên gọi này bắt nguồn từ việc khi đồ Arita được đưa đến các khu vực khác, nó được chuyển đến cảng Imari và sau đó được vận chuyển đến nhiều nơi khác nhau.
Đặc điểm của gốm Arita hay còn gọi là gốm Imari là chúng có những hoa văn tuyệt đẹp trên sản phẩm. Người ta tin rằng những hoa văn đẹp mắt và tinh xảo đến nỗi đã tạo nên ảnh hưởng đến đồ gốm nổi tiếng thế giới “Meissen” của Đức.
Đồ gốm Hasami (tỉnh Nagasaki)
Gốm Hasami là sản phẩm từ thị trấn Hasami, tỉnh Nagasaki. Cũng giống như gốm Arita/gốm Imari, sản phẩm này được tạo nên từ khoảng 400 năm trước, xuất xứ từ Triều Tiên, đất nước đang rất phát triển nghề làm gốm lúc bấy giờ bởi những thợ gốm tay nghề cao, sau đó họ đã đưa chúng đến Nhật Bản.
Vào giữa thế kỷ 17, nội chiến diễn ra ở Trung Quốc và việc xuất khẩu đồ gốm từ Trung Quốc sang các nước bị ngừng trệ, và thay vào đó, đồ gốm Hasami được xuất khẩu sang nhiều nước Đông Nam Á.
Đặc trưng của đồ gốm Hasami là thiết kế tinh tế trên nền trắng và được sơn màu chàm đẹp mắt. Nó vẫn đang được sử dụng rộng rãi trong bộ đồ ăn hàng ngày tại các gia đình.
Đồ gốm Onta (tỉnh Oita)
Đồ gốm Onta là sản phẩm từ thành phố Hita, tỉnh Oita và được cho là có nguồn gốc từ đồ gốm Koishiwara được sản xuất ở tỉnh Fukuoka. Người ta nói rằng việc sản xuất loại gốm này bắt đầu vào năm 1705 khi một người thợ gốm Koishiwara được mời đến làng Otsuru (Otsurumura, nay là thành phố Hita, tỉnh Oita).
Đồ gốm Onta được làm bằng cách sử dụng bàn chải (một công cụ dùng để quét chổi, sơn và bôi chất lỏng), máy bào (công cụ của thợ mộc dùng để cạo bề mặt gỗ để làm cho gỗ mịn) để vẽ họa tiết lên mặt sản phẩm, hay sử dụng ống nhỏ giọt để nhỏ nước men lên sản phẩm để tạo hình hoa văn… Đặc điểm của nó là có thiết kế tinh tế trong khi vẫn giữ nguyên tình trạng của đất.
Đồ gốm Yachimun (tỉnh Okinawa)
Yachimun được sản xuất ở làng Yomitan, tỉnh Okinawa và được cho là có từ năm 1616. Vào thời điểm đó, Okinawa đang tích cực giao thương với Triều Tiên và Đông Nam Á. Người ta nói rằng một thợ gốm người Triều Tiên đã truyền lại kỹ thuật này.
Đặc điểm của Yachimun là có hoa văn hơi khác so với các đồ gốm khác, chẳng hạn như hoa văn trên đồ gốm đều thể hiện thiên nhiên, màu xanh của biển, cá… chính là những biểu tượng của Okinawa.
Đồ gốm truyền thống của Nhật Bản vẫn đang được sản xuất theo những kĩ thuật truyền thống được lưu truyền từ xa xưa. Hiểu về sản phẩm gốm của từng vùng miền cũng là cách để bạn biết thêm về bối cảnh lịch sử của nơi đó. Nhiều loại gốm ở các nơi vẫn còn được gìn giữ cho đến ngày nay. Bạn hãy thử tìm mua những món đồ gốm quý này của các địa phương khi đến du lịch Nhật Bản nhé!
Nếu bạn đang có nhu cầu chuyển việc tại Nhật Bản, bạn có thể truy cập vào trang web tsunagu Local Jobs! Tại đây có rất nhiều công việc chính thức dành cho người nước ngoài đang sinh sống ở Nhật, và nhiều vị trí tuyển dụng với mức lương hấp dẫn. Hãy đăng ký tài khoản trên trang web để bắt đầu hành trình tìm kiếm công việc mơ ước của bạn nhé!
Thông tin trong bài viết được cập nhật tại thời điểm công bố
