ในญี่ปุ่น โดยเฉพาะเมืองใหญ่ๆ มีชาวต่างชาติเข้ามาทำงานเพิ่มมากขึ้นทุกปีค่ะ ในจำนวนนี้ รวมนักเรียนต่างชาติที่ทำงานพิเศษ และแรงงานที่เข้ามาทำงานประจำอยู่ด้วย บทความนี้ จะพาไปดูข้อมูลเกี่ยวกับแรงงานต่างชาติในประเทศญี่ปุ่นอย่างเป็นทางการ รวมถึงเล่าถึงสภาพแวดล้อมภายในสังคมญี่ปุ่นด้วย ใครที่กำลังทำงานอยู่ในญี่ปุ่น หรืออยากมาทำงานที่นี่ ต้องอ่านเตรียมไว้แล้วล่ะค่ะ!
ขาดแรงงานต่างชาติไม่ได้! สถานการณ์ปัจจุบันของญี่ปุ่นที่กำลังเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว
ในปัจจุบัน สถานการณ์สังคมผู้สูงอายุของญี่ปุ่นกำลังเลวร้ายลง ในปี 2030 คาดการณ์ว่า 1 ใน 3 ของประชากรญี่ปุ่นจะมีอายุมากกว่า 65 ปี ดังนั้นปัญหาใหญ่ที่จะตามมา คือ การขาดแคลนแรงงานค่ะ นอกจากนี้ เมื่อมองจากมุมของการแข่งขันระหว่างประเทศที่เป็นผลมาจากกระแสโลกาภิวัตน์แล้ว การส่งเสริมการจ้างแรงงานต่างชาติก็คงจะเกิดขึ้นในอีกไม่นานเช่นกัน
ในเดือนเมษายน ปี 2019 มีการร่างกฎหมายใหม่เกี่ยวกับการเข้าเมือง ซึ่งถือเป็นหนึ่งในนโยบายเกี่ยวกับแรงงานต่างชาติ โดยเนื้อหาระบุถึงสถานะในวีซ่าใหม่ ได้แก่ แรงงานทักษะเฉพาะทางหมายเลข 1 (特定技能1号) และแรงงานทักษะเฉพาะทางหมายเลข 2 (特定技能2号) ประเภทอุตสาหกรรมที่เข้าข่าย คือ 14 อุตสาหกรรมในประเทศญี่ปุ่นที่ประสบปัญหาขาดแคลนแรงงาน แม้ว่าผู้ที่จะได้รับวีซ่านี้จำเป็นต้องมีทักษะในระดับหนึ่ง แต่ก็ไม่จำเป็นต้องมีทักษะที่สูงส่งหรือมีความเฉพาะทางเหมือนแต่ก่อน ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้แรงงานต่างชาติสามารถทำงานในอุตสาหกรรมหรืองานบริการได้ค่ะ
อย่างไรก็ตาม การขอวีซ่าสำหรับชาวต่างชาติที่ต้องการทำงานในญี่ปุ่นนั้นค่อนข้างซับซ้อน รวมถึงมีบริษัทที่กดค่าแรงจนต่ำอย่างไม่เป็นธรรมอยู่ แถมยังมีปัญหาเกี่ยวกับวัฒนธรรมและมุมมองที่แตกต่างกันในแต่ละประเทศ จึงยังคงมีปัญหามากมายอยู่ในปัจจุบันนี้
แม้สถานการณ์โรคระบาดโคโรน่าไวรัสสายพันธุ์ใหม่ (COVID-19) จะทำให้แนวโน้มต่อจากนี้ไม่ค่อยแน่ชัดนัก แต่ก็มีงานยักษ์ระดับนานาชาติมากมายที่กำลังรอคอยการจัดอยู่ ไม่ว่าจะเป็น “โตเกียวโอลิมปิก 2021” และในปี 2025 ก็ยังมีงาน “World Expo” ที่โอซาก้าอีกด้วย ทำให้มีการส่งเสริมเพื่อปรับประเทศและอุตสาหกรรมต่างๆ ให้พัฒนาไปในทิศทางเดียวกับกระแสโลกาภิวัตน์ ความต้องการแรงงานต่างชาติก็น่าจะปรับตัวสูงขึ้นไปด้วย ด้วยเหตุนี้ ญี่ปุ่นจึงมีการเตรียมความพร้อมทางกฎหมายเพื่อสร้างสภาพแวดล้อมให้ชาวต่างชาติมาทำงานที่นี่ได้สะดวกขึ้นค่ะ
เมื่อเข้าใจพื้นหลังของสถานการ์ในสังคมญี่ปุ่นกันแล้ว ลำดับต่อไป เราจะพาไปดูข้อมูลตัวเลข และลงรายละเอียดเกี่ยวกับชาวต่างชาติที่ทำงานในญี่ปุ่นกันค่ะ
แรงงานต่างชาติในญี่ปุ่นจริงๆ แล้วมีกี่คน?
จากรายงานเรื่องสถานการณ์แรงงานต่างชาติ โดยกระทรวงสาธารณสุข แรงงาน และสวัสดิการ (เดือนตุลาคม 2019) ในประเทศญี่ปุ่นมีแรงงานต่างชาติอยู่จำนวน 1,658,804 คน เทียบกับการสำรวจรอบก่อน ถือว่ามีจำนวนเพิ่มขึ้น 198,341 คน คิดเป็น 13.6% นอกจากนี้ ยังถือเป็นตัวเลขสูงสุดตั้งแต่ปี 2007 ที่มีกฎหมายบังคับการรายงานแรงงานต่างชาติ สาเหตุที่ทำให้ตัวเลขเพิ่มขึ้น คาดว่ามาจากการที่รัฐบาลเดินหน้าโครงการรับแรงงานต่างชาติที่มีทักษะสูงและนักเรียนชาวต่างชาติ รวมไปถึงการรับผู้ฝึกงานเฉพาะทางในระบบสายอาชีพอีกด้วย ในปีหลังๆ มานี้ ด้วยนโยบายรับชาวต่างชาติ จึงเริ่มมีผลลัพธ์ออกมาตามที่ได้กล่าวไป
※2: [วีซ่าทักษะและความรู้เฉพาะทาง (専門的・技術的分野の在留資格)] คือ วีซ่าที่อนุญาตให้พำนักอยู่ในญี่ปุ่นโดยมีจุดประสงค์เป็นการทำงาน ตัวอย่างเช่น นักธุรกิจ, วิศวกร, นักวิจัย, เชฟอาหารต่างชาติ, แรงงานทักษะพิเศษ เป็นต้น
※3: [วีซ่าสถานะทางสังคม (身分に基づく在留資格)] คือ วีซ่าที่ออกโดยอ้างอิงคุณสมบัติเกี่ยวกับบุคคลหรือสถานภาพในญี่ปุ่น เช่น ผู้อาศัยถาวร, ผู้มีเชื้อสายญี่ปุ่น เป็นต้น
※4: [วีซ่ากิจกรรมพิเศษ (特定活動)] คือ วีซ่าเกี่ยวกับกิจกรรมพิเศษที่กระทรวงยุติธรรมออกให้กับชาวต่างชาติเป็นกรณีๆ ไป
※5: [กิจกรรมนอกเหนือวีซ่า (資格外活動)] คือ การทำงานโดยที่อยู่นอกเหนือจากวัตถุประสงค์ในการพำนัก (ตามกฎหมายไม่เกิน 28 ชั่วโมงต่อสัปดาห์) เช่น การทำงานพิเศษของนักเรียนต่างชาติ
นอกจากนี้ นักเรียนต่างชาติ (มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยระยะสั้น โรงเรียนเทคนิค) ที่เรียนจบแล้วทำงานในประเทศญี่ปุ่นต่อ มีจำนวน 14,493 คน นับเป็น 31.1% ของผู้จบการศึกษาทั้งหมด (ข้อมูลปี 2016) นักเรียนที่ทำงานต่อมีจำนวนเพิ่มมากขึ้นทุกปี เป็นผลมาจากความพยายามของกระทรวงวิทยาศาสตร์ วัฒนธรรม และเทคโนโลยี ที่สนับสนุนการเข้าทำงานของนักเรียนต่างชาติอยู่เรื่อยมา
○ สัดส่วนนักเรียนต่างชาติที่สำเร็จการศึกษาขั้นสูงและเข้าทำงานต่อในประเทศญี่ปุ่น ปี 2016
| ทั้งหมด | บัณฑิตวิทยาลัย (ปริญญาเอก) | บัณฑิตวิทยาลัย (ปริญญาโท) | มหาวิทยาลัย (ปริญญาตรี) | มหาวิทยาลัยระยะสั้น | โรงเรียนเทคนิค |
| 31.1% | 19.4% | 34.2% | 41.8% | 49.2% | 28.0% |
< จำนวนและสัดส่วนในแผนภาพด้านบน >
มหาวิทยาลัยและบัณฑิตวิทยาลัย: 8,610 คน จากทั้งหมด 23,946 คน (คิดเป็น 36.0%)
มหาวิทยาลัยระยะสั้น: 221 คน จากทั้งหมด 449 คน (คิดเป็น 49.2%)
โรงเรียนเทคนิค: 5,532 คน จากทั้งหมด 19,727 คน (คิดเป็น 28.0%)
สำหรับประเทศญี่ปุ่นที่รับอิทธิพลของกระแสโลกาภิวัตน์และเทคโนโลยีเข้ามานั้น การรักษาแรงงานชาวต่างชาติและนักเรียนต่างชาติเป็นสิ่งที่ถูกให้ความสำคัญมากขึ้นทุกๆ ปี ต่อจากนี้ ก็คาดการณ์ว่าจะมีนโยบายที่ช่วยสนับสนุนการทำงานของชาวต่างชาติมากขึ้นเช่นกัน
คุณลักษณะของแรงงานชาวต่างชาติ : มาจากประเทศไหน และมาด้วยวีซ่าอะไร?
1) สัดส่วนแบ่งตามสัญชาติ
หากแบ่งตามสัญชาติแล้ว ชาวจีนอาศัยอยู่ในญี่ปุ่นมากที่สุด ด้วยจำนวน 418,327 คน ถือเป็น 25.2% ของแรงงานต่างชาติในญี่ปุ่น ตามมาด้วยชาวเวียดนาม 401,326 คน (24.2%) และชาวฟิลิปปินส์ 179,685 คน (10.8%) ตามลำดับ
เมื่อเปรียบเทียบกับปีก่อนหน้า ชาวเวียดนามมีจำนวนเพิ่มขึ้นมากที่สุด ด้วยจำนวน 84,486 คน (+26.7%) ตามมาด้วยชาวอินโดนีเซีย ที่เพิ่มขึ้น 9,751 คน (+23.4%) และชาวเนปาล 10,208 คน (+12.5%) ด้วยที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ที่ใกล้กับญี่ปุ่น ชาวต่างชาติส่วนใหญ่ในญี่ปุ่นจึงเป็นชาวเอเชีย
2) แบ่งตามคุณสมบัติวีซ่า
เมื่อแบ่งด้วยประเภทคุณสมบัติ ผู้ที่มีวีซ่าสถานะทางสังคม เช่น เป็นผู้พำนักถาวรหรือมีเชื้อชาติญี่ปุ่น คิดเป็น 32.1% ของแรงงานชาวต่างชาติทั้งหมด ตามด้วยประเภท วีซ่าฝึกทักษะเฉพาะทาง 23.1% และ 22.5% จากผู้ที่ทำกิจกรรมนอกเหนือวีซ่า ซึ่งรวมไปถึงผู้ที่มีสถานะเป็นนักศึกษาแลกเปลี่ยน และสุดท้าย คือ ผู้ที่มีวีซ่าทักษะและความรู้เฉพาะทาง คิดเป็น 19.8%
ชาวต่างชาติผู้มีวีซ่าฝึกทักษะเฉพาะทางมีจำนวน 383,978 คน เทียบกับปีก่อนหน้า พบว่ามีจำนวนเพิ่มขึ้น 75,489 คน (+24.5%) ส่วนประเภทวีซ่าทักษะและความรู้เฉพาะทางมีจำนวน 329,034 คน ก็เพิ่มจากปีก่อนหน้าถึง 52,264 คน (+18.9%) เช่นกัน
ระบบฝึกทักษะเฉพาะทาง (技能実習制度) คือ ระบบที่มุ่งเน้นให้บริษัทญี่ปุ่นรับชาวต่างชาติเข้าทำงาน และให้ฝึกฝนทักษะต่างๆ ระหว่างการทำงาน เพื่อนำไปพัฒนาประเทศบ้านเกิดของตน ในช่วงที่ผ่านมา ประเทศญี่ปุ่นมีการจัดการกฎหมายการฝึกทักษะเฉพาะทาง และปรับปรุงกฎหมายอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับระบบนี้ เพื่อสนับสนุนการรับชาวต่างชาติเข้าทำงานต่อไป
จำนวนแรงงานชาวต่างชาติแบ่งตามจังหวัด : พื้นที่ไหนได้รับความนิยมมากที่สุด?
เมื่อแบ่งแรงงานต่างชาติตามจังหวัดที่อยู่อาศัย พบว่า 3 จังหวัดแรกที่มีชาวต่างชาติมากที่สุด คือ โตเกียว 485,345 คน (29.3%) ไอจิ 175,119 คน (10.6%) และโอซาก้า 105,379 คน (6.4%) จากข้อมูลข้างต้นจะทราบได้ว่าจังหวัดที่มีประชากรรวมมาก ก็จะมีจำนวนแรงงานต่างชาติมากด้วยเช่นกัน
นอกจากนี้ หากพิจารณาที่เปอร์เซ็นต์การเพิ่มขึ้น จังหวัดที่มีเปอร์เซ็นต์สูงสุด 3 จังหวัด ได้แก่ นารา 5,563 คน (เพิ่มขึ้น 35.2% เทียบกับปีก่อนหน้า) โอกินาว่า 10,314 คน (เพิ่มขึ้น 26.7% เทียบกับปีก่อนหน้า) และอาโอโมริ 3,901 คน (เพิ่มขึ้น 24.4% เทียบกับปีก่อนหน้า)
เมื่อเปรียบเทียบ 10 อันดับแรกของจังหวัดที่มีแรงงานต่างชาติมาก และจังหวัดที่มีการเพิ่มขึ้นของแรงงานต่างชาติมากนั้น กลับไม่พบการทับซ้อนกันเลย อีกนัยหนึ่ง หมายความว่า จังหวัดที่มีชาวต่างชาติมากอยู่แล้วไม่ได้มีการเคลื่อนที่ของจำนวนแรงงานมากนัก เมื่อเทียบกับจังหวัดที่มีจำนวนแรงงานต่างชาติน้อย ตัวเลขของจังหวัดในกลุ่มหลังจึงเพิ่มขึ้นมากกว่า นับจากนี้หากตัวเลขยังมีแนวโน้มที่จะเพิ่มขึ้น ก็อาจทำให้แรงงานต่างชาติกระจายทั่วญี่ปุ่นมากขึ้นจนดูเป็นเรื่องปกติ ดังนั้น โอกาสของผู้ที่อยากทำงานในเมืองที่ห่างไกลจากเมืองหลักก็มีเช่นกัน
จำนวนแรงงานต่างชาติแบ่งตามสายงาน : ส่วนใหญ่ทำอะไรกันบ้าง?
สำหรับผู้ที่อยากทำงานในญี่ปุ่นนั้น ประเด็นหลักคงจะอยู่ที่ว่าสนใจทำงานประเภทใด เมื่อมองจากสัดส่วนชาวต่างชาติที่ทำงานในอุตสาหกรรมต่างๆ ของญี่ปุ่น พบว่า 20.4% ทำงานในอุตสาหกรรมการผลิต ในขณะที่ 17.4% ทำงานในธุรกิจค้าส่งและค้าปลีก ส่วนอีก 14.2% ทำงานในอุตสาหกรรมโรงแรมที่พัก และอุตสาหกรรมงานบริการอาหาร & เครื่องดื่ม เมื่อมองแยกในแต่ละภาคอุตสาหกรรม จำนวนชาวต่างชาติในอุตสาหกรรมการผลิตลดลง 1% จากปีที่ผ่านมา ส่วนอุตสาหกรรมโรงแรมที่พักและอุตสาหกรรมงานบริการอาหาร & เครื่องดื่มลดลง 0.3% ในทางกลับกัน ชาวต่างชาติในอุตสาหกรรมค้าส่งและค้าปลีกกลับเพิ่มขึ้น 0.4% และในภาคการก่อสร้างเพิ่มขึ้น 1.3% จากปีที่แล้ว
หากลงรายละเอียดของธุรกิจแล้ว ร้านค้าปลีก (เช่น ร้านสะดวกซื้อ) และร้านอาหาร รวมไปถึงธุรกิจที่เป็นที่นิยมในยุคสมัยอย่างธุรกิจไอที (เช่น วิศวกร) รวมถึงงานดูแล ก็มีแรงงานชาวต่างชาติเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ ชาวต่างชาติที่มีภาษาอังกฤษเป็นภาษาแม่ ก็สามารถทำงานเป็นครูสอนภาษาอังกฤษ โดยใช้ภาษาแม่ของตนเป็นหลักในการดำรงชีวิตเลยได้ อาชีพสอนภาษาอังกฤษก็เป็นอีกหนึ่งอาชีพยอดนิยมตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
จำนวนแรงงานชาวต่างชาติแบ่งตามขนาดธุรกิจ : สภาพแวดล้อมในการทำงานเป็นอย่างไร?
เมื่อมองผ่านขนาดสถานที่ทำงานแล้ว บริษัทที่มีพนักงานน้อยกว่า 30 คน จัดว่ามีแรงงานชาวต่างชาติมากที่สุด คิดเป็น 59.8% ของบริษัททั้งหมด นอกจากนี้ เมื่อพิจารณาเปอร์เซ็นต์การเพิ่มขึ้นของจำนวนแรงงานชาวต่างชาติตามขนาดบริษัทแล้ว บริษัทที่มีพนักงานน้อยกว่า 30 คน ยังจัดว่ามีเปอร์เซ็นต์สูงที่สุด คิดเป็น 14.0% เทียบกับปีก่อนหน้า
จากการแก้ไขกฎหมายเกี่ยวกับแรงงานชาวต่างชาติ ไม่เพียงแต่บริษัทขนาดใหญ่เท่านั้น แต่บริษัทขนาดเล็กก็ยังมีการจ้างแรงงานชาวต่างชาติมากขึ้นเช่นกัน
สรุป
ประเทศญี่ปุ่นมีแรงงานชาวต่างชาติเข้ามาทำงานเพิ่มขึ้นทุกปี นับจากนี้ก็ยังมีนโยบายในการแก้ไขกฎหมาย เพื่อรองรับและสนับสนุนการเข้ามาของชาวต่างชาติต่อเช่นกัน อีกทั้งชาวญี่ปุ่นเองก็เริ่มมองเห็นความงดงามในความแตกต่างทั้งด้านวัฒนธรรมและความคิดด้วย ดังที่เห็นได้ในกรณีของทีมรักบี้ทีมชาติซึ่งประกอบไปด้วยผู้เล่นหลากหลายเชื้อชาติ
หากคุณเป็นคนที่ต้องการมาทำงานในประเทศญี่ปุ่น เราขอแนะนำให้ลองท้าทายตัวเองดูแล้วมาเลยค่ะ คุณจะมีโอกาสได้แลกเปลี่ยนวัฒนธรรมและวิถีชีวิต รวมถึงได้ประสบการณ์การทำงานจริงๆ ของคนที่นี่ด้วย ประเทศญี่ปุ่นยังมีพื้นที่อีกมากให้คุณได้เติบโตค่ะ ดังนั้น หากต้องการมาใช้ชีวิตในญี่ปุ่นแล้ว ก็อย่าลืมเก็บเว็บ tsunagu Local ไว้เป็นแหล่งอ้างอิงในการใช้ชีวิตด้วยนะคะ!
< อ้างอิง >
■กระทรวงสาธารณสุข แรงงานและสวัสดิการ: รายงานเรื่องสถานการณ์แรงงานต่างชาติ (เดือนตุลาคม 2019)
https://www.mhlw.go.jp/stf/newpage_09109.html
■กระทรวงศึกษาธิการ วัฒนธรรม กีฬา วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี: ว่าด้วยการส่งเสริมนักเรียนแลกเปลี่ยนให้เข้าทำงานในญี่ปุ่น
https://www.jetro.go.jp/ext_images/jetro/activities/support/ryugakusei/pdf/report_20190228/9.pdf
■กระทรวงเศรษฐกิจ การค้าและอุตสาหกรรม: ผลสำรวจแรงงาน (แบบย่อ)
https://www.stat.go.jp/data/roudou/sokuhou/tsuki/index.html
เนื้อหาในบทความนี้ อัพเดทล่าสุด ณ วันที่เผยแพร่
